De term stress wordt vandaag de dag overvloedig gebruikt. Een verkeersongeluk, een ontslag, een echtscheiding, financiële problemen, een verhuizing, pestende collega’s maar ook examens, geluidsoverlast, spreken in het openbaar, lastige klanten of een computer die steeds vastloopt… Het lijkt soms alsof alles en iedereen ons stress bezorgt. Maar wat is stress nu eigenlijk?
Het Van Dale woordenboek omschrijft stress als aanhoudende geestelijke druk. In de literatuur kom je dan weer uitgebreidere omschrijvingen tegen zoals stress betreft een scala van negatieve gevoelens en reacties die ontstaan tijdens bedreigende of uitdagende situaties in het leven. Andere auteurs stellen dat stress ontstaat als er meer van je gevraagd wordt dan je denkt waar te kunnen maken. Sommige definities maken ook nog een onderscheid tussen positieve en negatieve stress. Positieve stress zou dan goed voor je zijn omdat het je uitdaagt en voorkomt dat je je gaat vervelen.
Wie echter op zoek is naar een betrouwbaar en wetenschappelijk onderbouwd antwoord op de vraag naar wat stress nu precies is, komt onvermijdelijk terecht bij de endocrinoloog Hans Selye. Hij was de eerste wetenschapper die zich wijdde aan het bestuderen van stress en wordt daarom in wetenschappelijke kringen ook wel de “vader van de stress” genoemd. In 1956 verscheen zijn revolutionaire boek The Stress of Life waarin hij stress definieerde als een lichamelijke reactie van het organisme op een gevaarlijke of angstaanjagende situatie.
Vanuit biologisch oogpunt is stress dus de reactie op een bedreigende situatie. Het zorgt er bijvoorbeeld voor dat je bij het oversteken van de straat vliegensvlug wegspringt voor een auto die op je afstormt of dat je onmiddellijk je rempedaal indrukt wanneer je plots een kind tussen twee geparkeerde auto’s ziet uitrennen. Maar het kan er evengoed voor zorgen dat je iets doet waarvan je achteraf geen idee hebt waar het vandaan kwam. Zoals zonder nadenken in het water springen wanneer je iemand ziet verdrinken. Het is ook de reden waarom iemand soms volledig verstijft en helemaal niks doet wanneer hij bijvoorbeeld getuige is van een ongeluk.
Je zenuwstelsel uit balans
Het menselijk zenuwstelsel bestaat uit twee delen: een willekeurig en een autonoom deel. Een gesprek aanknopen met de buurvrouw, boodschappen doen, douchen of een whatsappje sturen doe je wanneer je dat zelf wil. Je kiest er heel bewust voor om het te doen. Dit kan je dankzij het willekeurige zenuwstelsel.
Daarnaast is er ook nog het autonome zenuwstelsel. Dit deel regelt vooral de werking van je inwendige organen zoals het kloppen van je hart, je ademhaling, je spijsvertering en je stofwisseling. Het is ook dit zenuwstelsel dat een belangrijke rol speelt bij stress. En ook dit zenuwstelsel bestaat weer uit twee delen die net als een gas- en rempedaal werken.
Het sympathische zenuwstelsel (de gaspedaal van je lichaam) zorgt ervoor dat je lichaam in actie komt als je bijvoorbeeld aan het sporten of bewegen bent. Daarnaast schakelt het sympathische zenuwstelsel ook de vecht-of-vlucht reactie aan wanneer je je in een noodsituatie bevindt. Je hart klopt dan sneller en krachtiger, je bloeddruk stijgt, je ademt sneller, je begint te zweten en je spieren spannen zich aan. Actie is dus het sleutelwoord wanneer het sympathische zenuwstelsel actief is.
Het parasympathische zenuwstelsel (de rempedaal van je lichaam) is de tegenspeler van het sympathische zenuwstelsel. Rust, herstel en lichamelijke ontspanning zijn hier de sleutelwoorden. Wanneer het parasympathische zenuwstelsel actief is, daalt je hartslag en je bloeddruk, ga je langzamer ademhalen, stop je met zweten en krijgen je spieren en organen terug voldoende bloed en zuurstof.
Je sympathische en parasympathische zenuwstelsel zijn normaal gesproken in evenwicht: wanneer het parasympathische deel van je zenuwstelsel actiever wordt, wordt het sympathische deel minder actief en omgekeerd. Beide delen kunnen dus nooit tegelijkertijd even actief zijn want net als bij een auto kan je lichaam niet tegelijkertijd de rem- en gaspedaal hard indrukken.
Wanneer je je goed voelt, wisselen beide delen van je zenuwstelsel elkaar af doorheen de dag. Het sympathische zenuwstelsel zorgt er bijvoorbeeld voor dat je lichaam ’s ochtends stimulerende hormonen produceert voor een energiek begin van je dag. Doorheen de dag neemt echter het parasympathische zenuwstelsel de bovenhand en het sympathische gedeelte treedt dan enkel nog op de voorgrond wanneer er zich een levensbedreigende situatie voordoet of wanneer je extra lichamelijke of mentale inspanningen moet leveren. Die stresspieken worden ook telkens weer gevolgd door een herstelperiode. Ook wanneer het bedtijd is, is het parasympathische deel opnieuw dominant zodat je rustig kan inslapen.
Als je langdurig onder stress staat, raakt je zenuwstelsel echter letterlijk uit balans. De gaspedaal blijft dan te lang ingedrukt waardoor je lichaam overuren draait: je rusthartslag wordt hoger, je ademhalingsfrequentie in rust stijgt eveneens, je bloeddruk stijgt, je immuunsysteem verzwakt en je kan je nog amper ontspannen. Je krijgt ook te maken met fysieke stresssymptomen zoals hoofdpijn, maagpijn, vermoeidheid en slapeloosheid. Je stresssysteem staat nu 24/24 aan en je lichaam is niet meer in staat om nog te herstellen. Het lijkt wel alsof je lichaam niet meer weet waar de rempedaal zit. Als deze situatie lang aanhoudt, raak je helemaal uitgeput en loert een burn-out om de hoek.
Stresshormonen: niet zo onschuldig als het klinkt
Wanneer je je in een stressvolle situatie bevindt, gaat je lichaam adrenaline, noradrenaline en cortisol produceren:
Adrenaline doet je hart sneller slaan en zorgt voor een hogere bloeddruk. Het verandert ook de bloedtoevoer in je lichaam: er gaat dan meer bloed naar je spieren en je hart en minder bloed naar je huid en je ingewanden. Daarnaast zet het ook je spijsvertering een versnelling lager terwijl je zenuwstelsel juist sneller gaat werken. Dankzij adrenaline kan je lichaam supersnel reageren in noodsituaties.
Het effect van noradrenaline is vergelijkbaar met dat van adrenaline: het vermindert de bloedtoevoer naar je organen, het vertraagt je spijsvertering en het zorgt ervoor dat je zenuwstelsel in de hoogste versnelling gaat staan. Ook de bloedtoevoer naar je hersenen schakelt een tandje bij.
Het stresshormoon cortisol laat onder meer je bloedsuikerspiegel stijgen en je stofwisseling een tandje bijsteken. Hierdoor komt er meer energie vrij om met de stressvolle situatie om te gaan: je kan dan een langere tijd alert blijven en zelfs 120% presteren.
Deze stresshormonen zijn zeker nuttig als je je in een acute stresssituatie bevindt en in dat geval vormen ze ook totaal geen probleem. Wanneer je echter langdurig onder stress staat, maakt je lichaam de hele tijd stresshormonen aan en dat kan heel nadelige en zelfs schadelijke gevolgen voor je hebben. Je lichaam houdt zich in dat geval namelijk niet langer bezig met het gezond houden van je cellen en focust alleen nog maar op overleven en op het vinden van de nodige energie om te kunnen volhouden.
Daardoor ontstaan er grote tekorten in de systemen waar de energie weggehaald wordt. Je huid verslechtert en veroudert bijvoorbeeld maar ook je immuunsysteem en spijsvertering functioneren minder goed en je voelt je zwak. Omdat je voortdurend een verhoogde bloeddruk en hartslag hebt, loop je ook meer risico op hart- en vaatziekten. Maar al die stress eist ook geestelijk zijn tol: door de voortdurende aanmaak van stresshormonen ga je je psychisch steeds minder goed voelen. Sommigen voelen zich bijvoorbeeld de hele tijd opgejaagd of reageren erg agressief terwijl anderen een depressie of burn-out ontwikkelen.
©ziel&zo2022
Comments