Hoe herken je desinformatie en pseudowetenschappelijke onzin over mentaal welzijn en gezondheid?

Typ het woordje “coach” of “therapeut” in het zoekvakje van Google en je scherm wordt binnen enkele seconden overspoeld met talloze websites en social media profielen. Daar zitten heel wat waardevolle en goed opgeleide mensen bij maar helaas behoren zij tot een steeds kleiner wordende minderheid. De afgelopen jaren kenden namelijk een wildgroei aan coaches en hobby-therapeuten waaronder ook heel wat “cowboys” die het niet zo nauw nemen met de waarheid of dit enkel zien als een manier om snel wat geld te verdienen. Dat er tot op de dag van vandaag voor deze sector nog geen kwaliteitskeurmerk of erkenningsprocedure bestaat waardoor iedereen (zelfs zonder ook maar enige voorkennis te hebben) het bordje coach of therapeut aan zijn deur kan hangen, maakt het er voor zoekende patiënten ook niet makkelijker op om het kaf van het koren te scheiden.

Bizar, onjuist en soms zelfs ronduit gevaarlijk

Wie online op zoek gaat naar ondersteuning, hulp of begeleiding bij mentale of andere gezondheidsklachten loopt vandaag de dag een reëel risico om terecht te komen bij een zelfverklaarde coach of therapeut die bizar, onjuist en soms zelfs ronduit gevaarlijk advies geeft. En als je denkt dat dit toch wel wat overdreven is: een namiddagje rondsurfen op Facebook leverde me onderstaande resultaten op…

• diverse mensen die zich na een opleiding van slechts enkele dagen als een expert beschouwen om aan de slag te gaan met depressie, ADHD, autisme of trauma

• alternatieve coaches die mensen met een depressie met Bach bloesems behandelen

• orthomoleculaire voedingstherapeuten die absurd hoge dosissen vitamines, antioxidanten en mineralen aanbevelen (soms nog aangevuld met supplementen en stoffen die enkel via Chinese websites te bestellen zijn)

• gezondheidscoaches die beweren dat mazelen geen ziekte zijn maar een overgangsritueel van kind naar volwassene

• holistische therapeuten die bij hoog en bij laag beweren dat kanker veroorzaakt wordt door vastzittende emoties en dat chemotherapie of een operatie bijgevolg ook helemaal niet nodig is

• gezondheidstherapeuten die bloedanalyses laten uitvoeren door obscure buitenlandse niet-erkende laboratoria

• voedingscoaches die zonder enig wetenschappelijk bewijs (en zelfs tegen medisch advies in) aanraden om bepaalde voeding of zelfs volledige voedingsgroepen uit je eetpatroon te verbannen

• zelfverklaarde traumacoaches die beweren dat een van je voorouders een heks was die op de brandstapel belandde en dat dit al jouw lichamelijke en mentale klachten veroorzaakt

Je kan het dus zo gek niet bedenken of je ziet het wel online of op sociale media voorbijkomen. En voor wie denkt dat mensen hier toch niet intrappen: de Amerikaanse Anthony William is een voormalige uitbater van een natuurvoedingswinkel die online zowel medisch als voedings- en gezondheidsadvies geeft. Of het nu gaat om leverproblemen, nierziektes, hoge bloeddruk, auto-immuunstoornissen, neurologische aandoeningen, verslaving, depressie, mentale gezondheidsproblemen, chronische aandoeningen of andere gezondheidsklachten: hij beweert niet alleen te weten wat de oorzaak van al deze aandoeningen is maar kan je ook vertellen hoe deze het best behandeld worden.

Anthony William heeft echter geen enkele medische opleiding gevolgd en baseert zich evenmin op wetenschappelijk onderzoek. Ingeval je je nu afvraagt waar hij zijn advies dan wel op baseert: hij hoort al jaren een stem die dagelijks tot hem spreekt en hem vertelt hoe hij mensen kan genezen. Voor iedereen met een klein beetje gezond verstand klinkt dit uiteraard als klinkklare onzin maar toch zijn er miljoenen mensen die dit tweedehands gezondheidsadvies van een geest verkiezen boven de moderne wetenschap en geneeskunde. Zo heeft Anthony William inmiddels maar liefst vijf miljoen (!) volgers op instagram en gaan zijn boeken als zoete broodjes over de toonbank waardoor ze steevast in de bestsellerlijsten belanden.

En die fans zijn echt niet allemaal Amerikanen. Ook heel wat Belgen geloven rotsvast in zijn verzinsels. Wanneer je dan hierover met hen in gesprek gaat en hen vraagt om dit soort dingen alsjeblieft niet te geloven en op de moderne wetenschap en geneeskunde te vertrouwen, krijg je steevast als antwoord: “Anthony William vertelt tenminste de waarheid: big pharma wil mensen helemaal niet genezen want dan verdienen ze niets aan ons. Het enige wat al die medicijnen en artsen doen, is ons nog zieker maken zodat ze nog meer geld aan ons kunnen verdienen”. Het is een veelgebruikt riedeltje dat figuren zoals Anthony William gebruiken om hun volgers te overtuigen zich af te keren van onze moderne gezondheidszorg en geneeskunde.

Van zodra je iemand deze zin hoort uitspreken, weet je dus met absolute zekerheid dat het gaat om iemand die desinformatie en pure nonsens verspreidt. Daarnaast zijn er nog enkele andere beweringen en claims die veelvuldig gebruikt worden door zulke dubieuze figuren. Wanneer je deze uitspraken en reacties leert herkennen, bescherm je jezelf dus niet alleen tegen pseudowetenschappelijke onzin maar kan je ook voorkomen dat je terecht komt bij een charlatan, kwakzalver of malafide coach/therapeut. 

Checklist: is deze gezondheidsclaim betrouwbaar?

Hieronder vind je een praktische checklist om gezondheidsclaims en uitspraken over fysieke en mentale gezondheid te beoordelen op hun gehalte aan pseudowetenschappelijke onzin. Hoe meer nee-antwoorden, hoe groter het gehalte aan pseudowetenschap.

Vraag 1: is er voldoende wetenschappelijk bewijs voor deze claim?

Worden er betrouwbare bronnen genoemd zoals studies van allerlei grote gerenommeerde onderzoeksinstituten, universiteiten en wetenschappers?

Als het antwoord op deze vraag nee is en men zich alleen baseert op een of ander kleinschalig onderzoek, persoonlijke verhalen of anekdotes zoals  “deze detoxkuur reinigt je lever in 7 dagen: dat voel je gewoon!” dan mag je er vanuit gaan dat het complete onzin is.

Vraag 2: kan je de bronnen zelf terugvinden en controleren?

Wordt er verwezen naar concrete publicaties of wetenschappelijke instituten en kan je hierover informatie terugvinden? Kan je bijvoorbeeld het volledige onderzoeksrapport terugvinden en lezen wanneer er naar een bepaald onderzoek wordt verwezen? En als het onderzoek gepubliceerd werd in een tijdschrift: is dit effectief een wetenschappelijk tijdschrift of is het een publicatie die wordt uitgegeven door een niet-erkende alternatieve vereniging of organisatie?

Vraag 3: wordt er een heldere uitleg gegeven zonder vage termen?

Een van de makkelijkste manieren om pseudowetenschap te herkennen, is te kijken naar hun woordgebruik. Ze zijn namelijk gek op het gebruik van wetenschappelijk klinkende woorden waar ze vervolgens geen enkele duidelijke betekenis aan geven. Denk bijvoorbeeld aan woorden zoals energievelden, energetische balans, detox, toxines, cellulair geheugen, trilling, quantumgenezing of frequentieverhoging. Ook uitspraken en claims zoals “onze therapie verhoogt je trillingsfrequentie waardoor je cellen zichzelf genezen” zijn een schoolvoorbeeld van pseudowetenschap waar je liefst met een hele grote boog omheen loopt.

Nog enkele extra tips om onzin en nonsens te herkennen

• Complotdenken: de reguliere gezondheidszorg wordt hierbij afgeschilderd als vijandig of corrupt en gezondheidsautoriteiten worden neergezet als onbetrouwbaar. Dit zie je bijvoorbeeld terug in uitspraken zoals “artsen willen je ziek houden om geld te verdienen” of “de waarheid over mentale gezondheid wordt verborgen gehouden door de farmaceutische industrie”. Men spreekt ook vaak over “Big Pharma” of over “de echte waarheid die artsen voor jou verborgen houden”.

• Gebrek aan toetsbare claims: beweringen zijn zo vaag of flexibel omschreven dat ze altijd waar lijken te zijn. Bijvoorbeeld: “als je therapie niet werkt dan heb je jezelf nog niet echt opengesteld”.

• Emotionele manipulatie: je krijgt dingen te horen zoals “zonder dit supplement vergiftig je jezelf” of “als je niet in deze therapie investeert dan saboteer je je eigen heling”. Men legt de verantwoordelijkheid (en schuld) ook dikwijls bij de patiënt zelf: als je maar positief genoeg denkt dan zal je ziekte wel vanzelf verdwijnen. Sommigen gaan zelfs zo ver om te zeggen dat chronische aandoeningen het bewijs zijn dat de patiënt eigenlijk niet echt wil genezen.

• Men belooft snelle eenvoudige oplossingen voor complexe problemen zoals “binnen 2 weken van je depressie af” of “in 7 dagen stressvrij”.

Meer weten?

Wil je graag meer tips over hoe je desinformatie en pseudowetenschap kan herkennen dan is het Engelstalige boek “Mind The Science” van de gerenommeerde klinische psycholoog Jonathan N. Stea zeker en vast het lezen waard. Ook op de website van SKEPP (www.skepp.be) vind je heel wat informatie over wat wel en niet te geloven op het gebied van gezondheid, voeding, coaching etc.

©jessicahermans2025